Neogotycki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela jest najokazalszą budowlą w Smogorzowie i najwyższym budynkiem murowanym w powiecie namysłowskim (53,7 m). Świątynia została zaprojektowana i wzniesiona przez wybitnego architekta, Alexisa Langera.
Wg projektów Alexisa Langera powstało wiele budowli sakralnych przede wszystkim na Śląsku, (ale też w Wielkopolsce) np.: kościół Mariacki w Katowicach, kościół św. Michała we Wrocławiu czy kolegiata w Wałbrzychu. A w naszym województwie (opolskim) – kościoły w Tułach, Wołczynie i Smogorzowie.
Skąd tak znamienita świątynia w niepozornej obecnie wsi?
Otóż Smogorzów w roku chrztu Polski 966 został przez Mieszka I ustanowiony biskupią stolicą dla całego Śląska. Pisze o tym Jan Długosz w swych Rocznikach Królestwa Polskieg. Pierwszy śląski biskup – Godfryd – Rzymianin – zbudował w Smogorzowie modrzewiowy kościół, który przetrwał do połowy XIX wieku. Ta najstarsza na Śląsku świątynia, z racji swej historii zwana „Katedrą Smogorzowską”, spłonęła 10 lipca 1854 roku. Obecny kościół jest jej bezpośrednim następcą, więc musiał mieć godną formę i znakomitego projektanta.
Zbiórka pieniędzy na budowę
Budowa nowej świątyni poprzedzona została wielką akcją zbierania funduszy na ten cel. Zbiórkę środków finansowych i późniejszą budowę organizował ówczesny proboszcz ks. Franciszek Marzoń. To jego zaangażowaniu i pomysłowości Smogorzów zawdzięcza tak wspaniałą budowlę.
Tuż po pożarze drewnianego kościółka w śląskiej prasie katolickiej pojawiły się apele o datki na rzecz nowej świątyni. Następnie wydano broszurę po polsku i po niemiecku, noszącą tytuł: ”Prośba o litościwą pomoc na wybudowanie pogorzałego najpierwszego chrześcijańskiego kościoła na Szląsku, mianowicie w Smogorzowie, powiecie Namysłowskim”. Apele te spotkały się z dużym odzewem. Swą pomoc zadeklarował min. Józef Lompa. Ten śląski działacz społeczny drukował w prasie Górnego Śląska odpowiednie apele oraz pisał utwory literackie, z których dochód przeznaczał na rzecz nowej świątyni.
W akcji zbierania funduszy sporą rolę odegrały „cegiełki”, którymi były „krzyżyki konania” wykonane z drewna ocalonego z pożaru dawnej świątyni. Krzyżyki te poświęcono w Piekarach Śląskich, gdyż tamtejszy ołtarz na mocy decyzji papieskiej nadawał krzyżykom tym moc odpustu zupełnego dla osób wyrażających skruchę w ostatnich chwilach życia.
Inną „cegiełką” była litografia z widokiem nowej świątyni, wykonana przez samego Alexisa Langera.
Budowa neogotyckiego kościoła
Zebrane fundusze oraz wsparcie uzyskane od państwa pozwoliły na rozpoczęcie budowy. Pierwszym jej akcentem była konsekracja kamienia węgielnego, której dokonał wrocławski biskup pomocniczy Bernard Bogedain w dniu 9 lipca 1859 roku.
Początkowo planowano budowlę wznieść na miejscu starego kościółka, ale nie pozwoliły na to warunki geologiczne.
Już 5 września 1859 roku po przeniesieniu kamienia węgielnego, fundamenty na nowym miejscu poświęcił ks. Franciszek Hertel, dziekan rychtalski, któremu podlegała smogorzowska parafia. Od tej chwili intensywnie rozpoczęła się budowa, nadzorowana osobiście przez Alexisa Langera.
Trwała 2 lata 10 miesięcy i 19 dni. Jej zakończenie obwieścił w swej mowie po polsku ks. Franciszek Marzoń 24 lipca 1862 roku, święcąc 4 nowe dzwony, którym nadano imiona: Godfryd, Maria, Józef i Franciszek-Serafin. W tym samym roku nowa świątynia wyposażona została w organy rychtalskiej firmy Jana Spiegla oraz w dwa boczne ołtarze konsekrowane w dn. 30 października przez wrocławskiego biskupa pomocniczego Adriana Włodarskiego.
Po roku, dnia 1 listopada 1863 roku kościół został konsekrowany przez biskupa diecezji wrocławskiej Henryka Foerstera.
Wnętrze smogorzowskiego kościoła
Wnętrze neogotyckiej świątyni zachowało swój pierwotny wystrój. Całe wyposażenie jest oryginalne i wyszło spod rąk grupy rzemieślników różnych zawodów, kierowanych przez Langera. Obrazy malował Ferdinad Winter, przyjaciel architekta.
Warto zwrócić uwagę na boczny ołtarz, umieszczony na wprost obecnego wejścia do świątyni – to ołtarz Krzyża Świętego. Jego konstrukcja została wykonana z drewna krzyża dawnego kościółka, w cudowny sposób ocalałego z pożaru. Sercem tego ołtarza jest natomiast ołtarz polowy, pierwotnie pełniący swą sakralną funkcję w sali modlitwy, która w okresie budowy nowej świątyni znajdowała się na piętrze smogorzowskiej plebani.
Do naszych czasów nie dotrwały oryginalne dzwony. W 1917 roku zostały zarekwirowane na cele wojenne.
Najcenniejszym obiektem wnętrza kościoła jest rzeźba św. Anny Samotrzeć (XV w.) wmontowana w zespół figur zdobiących ambonę. Rzeźba ta zdobiła rownież dawną, drewnianą świątynię.
Langer „podpisał” swoje dzieło pozostawiając swój inicjał na jednej z sześciu tarcz umieszczonych na budowli (od strony południowej). Nad głównym wejściem od strony zachodniej zamieszczono na jednej z tarcz herb biskupa Henryka Foerstera a na drugiej – herb Śląska.
Wnętrza budowli już w czasach współczesnych zostały przemalowane, a sklepienie utraciło pierwotne barwy – złote gwiazdy na błękitnym tle.
Smogorzowska świątynia współcześnie
W ostatnich latach dzięki obecnemu proboszczowi ks. Tomaszowi Broszko zostało wykonanych szereg prac remontowych, jak na przykład: wymieniono całe pokrycie dachu świątyni, zainstalowano system odwodnienia fundamentów, wzmocniono konstrukcję dużej wieży czy systematycznie remontowane są kolejne witraże.
Neogotycka świątynia, jak na wiejski kościół, jest unikatowa, jak przystało na jego legendarną poprzedniczkę. Zachwyca swą strzelistością i harmonią architektoniczną do czasów współczesnych. W plebiscycie NTO w 2009 roku zdobyła miano „Perły Opolszczyzny”.
W 2021 roku budowla została upamiętniona przez Stowarzyszenie Nasz Smogorzów na „Znaczku Turystycznym”.
Tekst: Jerzy Wierzchowski – prezes Stowarzyszenia Nasz Smogorzów, członek Kola Historycznego działającego w ramach SNS
Kościół Jana Chrzciciela w Smogorzowie z lotu ptaka
Zapraszamy do obejrzenia filmu przedstawiającego to, jak kościół wygląda obecnie. Autor filmu: DJI Namysłów