autor: Jerzy Wierzchowski, prezes Stowarzyszenia Nasz Smogorzów
Zapraszam do Smogorzowa, do wsi, o której pisał kronikarz Jan Długosz i o której opowiadają legendy.Jeśli jesteś zwolennikiem wypraw rowerowych, to proponuję do wyboru dwie trasy, które zawiodą Cię do Smogorzowa.
- Pierwsza z nich to trasa gry terenowej “W poszukiwaniu Smoka na namysłowskiej ziemi”. Gra rozpoczyna się w Namysłowie pod muralem ze Smokiem koło browaru a kończy się w Smogorzowie. Trasę opisuje ulotka dostępna w NOK Namysłów lub na stronie https://questy.org.pl/.
- Druga z tras rowerowych prowadzi ścieżkami rowerowymi do Objazdy, potem w lewo przez tę wieś i pola do leśnego mostu na Widawie i dalej prosto do Smogorzowa. Trasa ta jest bardzo malownicza i urozmaicona. Przed Smogorzowem gości wita aleja z trzema punktami widokowymi zapraszającymi do naszej wsi.
Można też wsiąść w auto i po 12 kilometrach jazdy na północ od Namysłowa jesteś u celu.
Smogorzów to wieś licząca ok. 500 mieszkańców. Niezwykłością naszej miejscowości jest jej historia i legendy z nią związane.
Pierwsza wzmianka o Smogorzowie, w dokumentach pisanych, pochodzi z 1288 roku, natomiast w kronikach Piotra z Byczyny z 1385 roku i Jana Długosza z 1468 roku zawarte są informacje o lokalizacji w Smogorzowie pierwszego śląskiego biskupstwa już w czasach Mieszka I. Zwłaszcza Jan Długosz rozsławił Smogorzów, wymieniając z imienia kolejnych biskupów i lata sprawowania przez nich tego urzędu. Pierwszym biskupem był Gotfryd (960-983). Jego następcami byli kolejno Urban (983-1005), Klemens (1027-1036), Lucyllus (1027-1036) i Leonard (1036-1041). Herby tych dostojników, zostały umieszczone na suficie , mieszczącego się na pierwszym piętrze najokazalszego pomieszczenia smogorzowskiej plebanii. Stanowią one fragment przepięknego malowidła, na którym biskup Gotfryd przemawia do mieszkańców Smogorzowa, przekonując ich do nowej religii . Długosz podaje, że następnie biskupstwo zostało przeniesione do Ryczyna, a potem do Wrocławia, ale ciała pierwszych czterech biskupów spoczywają w krypcie za budynkiem plebanii.
Biskup Gotfryd został upamiętniony w katedrze wrocławskiej, w epitafium kanonika Karla Gebella (zm. 1671 r.), które znajduje się w pobliżu głównego wejścia, na pierwszym filarze po lewej stronie i wita wszystkich wchodzących do świątyni. Jego częścią jest płaskorzeźba “Biskup Gotfryd burzy posągi pogańskie”, wykonana w 1732 r. przez Johanna Georga Urbanskiego według projektu Christophorusa Tauscha .
Obecnie większość historyków głosi pogląd, że biskupią obecność w Smogorzowie należy wiązać z wydarzeniami z I polowy XI wieku. Po śmierci króla Mieszka II nastąpiło załamanie monarchii piastowskiej. Miała wtedy miejsce tzw. reakcja pogańska oraz najazd księcia czeskiego Brzetysława na Śląsk i Wielkopolskę. W wyniku tych wydarzeń, biskup wrocławski miał schronić się właśnie w Smogorzowie.
Z tradycją smogorzowskiego biskupstwa wiąże się historia drewnianego kościoła, którego najstarsza część miała zostać ufundowana przez Mieszka I. Modrzewiowy kościółek stał na placu za budynkiem plebanii. Zwano go „Smogorzowską Katedrą” i uważano za najstarszą chrześcijańską świątynię na Śląsku.
W dniu 10 lipca 1854 roku wybuchł pożar i wraz z innymi, sąsiednimi zabudowaniami drewniany kościółek spłonął. Wydarzenie to odbiło się wielkim echem wśród katolików na Śląsku, w pruskiej Prowincji Poznańskiej i carskim Królestwie Polskim.
Ówczesny proboszcz, ks. Franciszek Marzoń podjął się zadania budowy nowej świątyni. Komitet kościelny pod jego kierownictwem wydał odezwę „Prośba o litościwą pomoc na wybudowanie pogorzałego najpierwszego chrześcijańskiego kościoła w Szląsku, mianowicie w Smogorzowie, powiecie Namysłowskim”, której celem było zbieranie funduszy na nową świątynię. Odezwę wydano w dwóch wersjach językowych – po polsku i po niemiecku.
Z drewna ocalałego z pożaru kościółka wykonano tzw. „krzyżyki konania”. Zostały one poświęcone w Piekarach Śląskich przez tamtejszego proboszcza, ks. Jana Ficka, który został upoważniony przez papieża do święcenia takich krzyżyków, przez co miały one posiadać moc odpustu zupełnego dla osób wyrażających skruchę w ostatnich chwilach swego życia. Krzyżyki te, (również w dwóch wersjach językowych – polskiej i niemieckiej), stały się „cegiełkami” w akcji zbierania funduszy.
Do pomocy smogorzowskiej parafii aktywnie włączyło się wiele osób, w tym Józef Lompa. Ten śląski działacz społeczny wspierał działania komitetu kościelnego, drukując odpowiednie ogłoszenia w prasie Górnego Śląska oraz pisząc utwory literackie, jak na przykład wiersz „Piosnka o Smogorzowie”, który opublikował w gazecie Gwiazdka Cieszyńska nr 38 z dnia 27 września 1856 roku.
Ostatecznie budowę sfinansowano głównie ze zbiórki społecznej z pewnym udziałem skarbu państwa pruskiego oraz funduszy rodzinnych proboszcza Marzonia. Projekt świątyni wykonał dobrze zapowiadający się śląski architekt, pochodzący z Oławy, Alexis Langer.
Początkowo planowano budowlę umieścić na miejscu starego kościółka. Nawet w dniu 9 lipca 1859 roku fundamenty tam poświęcił wrocławski biskup pomocniczy Bernard Bogedain. Jednak z powodu nieodpowiednich warunków geologicznych gmach tak okazały w tej lokalizacji nie może być budowany. Już na obecnym miejscu, nowe fundamenty, w dniu 5 września 1859 roku poświęcił ks. Franciszek Hertel, rychtalski dziekan i proboszcz w Krzyżownikach (parafia smogorzowska wchodziła w skład dekanatu rychtalskiego, a ks. Marzoń proboszcz smogorzowski w tym czasie pełnił obowiązki wicedziekana).
Świątynię budowano 4 lata z wielkim zaangażowaniem parafian. Cegły pochodziły z miejscowej cegielni, a piasek pozyskiwano w pobliskim lesie. Wnętrze świątyni zostało wyposażone przez mistrzów rzemiosła (malarze obrazów, stolarze, rzeźbiarze, cieśle, kamieniarze), którzy współpracowali z projektantem budowli, Alexisem Langerem.
Organy do nowej świątyni, na zamówienie, wykonał rychtalski organmistrz Jan Spiegel w 1862 roku. W tym samym roku, 24. lipca, proboszcz Marzoń poświęcił 4 kościelne dzwony – największy nosił imię Gotfryd a pozostałe to: Maria, Józef i Franciszek-Serafin. Dwa boczne ołtarze w dn. 30 października 1862 roku konsekrował wrocławski biskup pomocniczy Adrian Włodarski.
Duża wieża świątyni, do podstawy krzyża, mierzy 53,7 metra, co decyduje o tym, że kościół jest najwyższą, murowaną budowlą w powiecie namysłowskim. w murze okalającym kościół, umieszczono dwie płyty nagrobne. Pierwsza z nich przedstawia dobroczyńcę smogorzowskiego kościoła z XVI wieku, Hansa Muensterperga w zbroi. Inskrypcja w tłumaczeniu brzmi: 25 maja 1595 roku Hans Muensterperg von Minckenaw pan w Smogorzowie zmarł w wieku 57 lat.
Najcenniejszym obiektem wnętrza kościoła jest rzeźba św. Anny Samotrzeć, wykonana pod koniec XV wieku.
Ostatecznie, w dniu 25 października 1863 roku, nowy kościół, pod dotychczasowym wezwaniem św. Jana Chrzciciela, konsekrował biskup wrocławski Heinrich Förster.
Neogotycka świątynia, jak na wiejski kościół, jest dziełem unikatowym, jak przystało na jego legendarną poprzedniczkę. Zachwyca swą strzelistością i harmonią architektoniczną. Przez wszystkie pokolenia, do czasów współczesnych, budziła i budzi podziw wśród odwiedzających i jest dumą parafian oraz wszystkich mieszkańców ziemi namysłowskiej. W plebiscycie Nowej Trybuny Opolskiej, w 2009 roku, kościół zdobył miano „Perły Opolszczyzny”.
Smogorzów znany jest też z legend, które mówią o smoku mieszkającym w okolicy. Ten legendarny stwór stał się znakiem rozpoznawczym naszej miejscowości, zdobiąc przystanki autobusowe, „powitacz”, ogródki mieszkańców wsi, czy logo Stowarzyszenia Nasz Smogorzów.
Kolejną smogorzowską legendą jest opowieść o św. Jadwidze. W okresie rozbicia dzielnicowego Polski, książę Śląska Henryk Brodaty i książę Konrad Mazowiecki dążyli do panowania nad dzielnicą senioralną czyli Małopolską ze stolicą w Krakowie. W wyniku tej rywalizacji Konrad w 1229 roku pojmał Henryka i więził go na Mazowszu w Czersku. Jadwiga, żona Henryka Brodatego, by nie dopuścić do bratobójczej wojny, poszła pieszo i boso z Wrocławia na Mazowsze błagać Konrada o uwolnienie swego męża. Jadwiga już wówczas, ze względu na swą pobożność, cieszyła się wielkim autorytetem i jej misja zakończyła się sukcesem.
Właśnie w tej wędrówce na Mazowsze, przyszła święta miała zatrzymać się w Smogorzowie, by tu odpocząć, obmyć swe stopy strudzone długą wędrówką w źródle, którego wodą chrzcili pierwsi biskupi. Dzięki tej wodzie Jadwiga zyskała nowe siły. Przed wyruszeniem w dalszą drogę modliła się jeszcze przed najstarszym kościółkiem na Śląsku, klęcząc na okazałym głazie. Kamień ten obecnie znajduje się przed wejściem do kościoła, po prawej stronie, za murem otaczającym świątynię. Zagłębienia w głazie to ślady kolan Jadwigi. Pobliskie źródełko, w którym żona Henryka obmywała stopy, przez wieki było miejscem pielgrzymek, do którego przybywali ludzie, by za pomocą niezwykłych właściwości tej wody leczyć swe choroby. Miejsce to nosi nazwę źródełka świętej Jadwigi. Woda z niego do dnia dzisiejszego jest wyjątkowa i na przykład zapewnia długotrwałą świeżość kwiatom zdobiącym wnętrze obecnego kościoła.
W roku 1561 Martin Helwig, nyski nauczyciel, chcąc przedstawić Śląsk swym uczniom, opracował pierwszą mapę tych ziem, opartą na własnych pomiarach. To nowatorskie dzieło zostało nazwane „Matką Śląskich Map”. Mapa ta, inaczej jak współczesne odpowiedniki, posiadała orientację południową (południe u góry). Wśród 306 śląskich miejscowości, na mapie został umieszczony też Smogorzów ze znamiennym łacińskim opisem „SMOGRA – PRIMA SILESIORUM SCHOLA 966” (Smogorzów – pierwsza śląska szkoła/misja 966). Naszą wieś reprezentowała na mapie miniaturka dawnej świątyni.
W czasach już współczesnych w Smogorzowie tworzył Jan Kawecki – malarz i rzeźbiarz nieprofesjonalny. Urodził się 28 lutego 1941 roku w Gromniku w Małopolsce. W Smogorzowie zamieszkał w połowie lat 60. ubiegłego wieku. Zmarł jesienią 2020 roku w Nowym Sączu. Od miejsca urodzenia zwano go „gromnickim Nikiforem”. Malował najczęściej architekturę i pejzaże, a rzeźbił postacie ludzi i zwierząt. Jego dzieła zgromadziły: Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu (44 prace), Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu (ok. 60 prac) i Muzeum Etnograficzne w Tarnowie (214 prac). Artysta współpracował też z Cepelią w Warszawie. W zbiorach wrocławskiego muzeum znajduje się obraz zatytułowany „Katedra”, nawiązujący do gotyckiej stylistyki następcy „Smogorzowskiej Katedry”.
Znacznie więcej o Smogorzowie dowiedzieć się i zobaczyć można już na miejscu . Dla odwiedzających naszą wieś mamy jeszcze jedną niespodziankę. Jest nią pierwszy w naszym powiecie “Znaczek turystyczny”, do nabycia na miejscu, w biurze firmy “Stolarstwo ogólne Maciej Mikołajczyk”.
Artykułem tym chcemy upamiętnić piątą rocznicę utworzenia Stowarzyszenia Nasz Smogorzów, które zawiązaliśmy w dniu 23 listopada 2016 roku. Jednym z celów naszego Stowarzyszenia jest promocja historii i legend Smogorzowa jako dziedzictwa całej Ziemi Namysłowskiej.
By udostępnić wiedzę o Smogorzowie możliwie szerokiej publiczności podjęliśmy szereg działań. Najważniejszym z nich to udostępnienie rowerowym turystom znad Zalewu Michalickiego i z Namysłowa trasy od Objazdy przez las i most na Widawie do Smogorzowa. Na drodze tej ,tuż przy moście, naprawiliśmy nawierzchnię na leśnym, podmokłym odcinku trasy (we współpracy z władzami gminy, z Nadleśnictwem Namysłów i Leśnictwem Smogorzów oraz sołtyską Smogorzowa) oraz przeprowadziliśmy rewitalizację alei przed naszą wsią. Są tu trzy punkty widokowe z miejscami odpoczynku dla turystów oraz z tablicami o historii Smogorzowa i o tematyce ekologicznej oraz co najważniejsze – wyremontowana nawierzchnia drogi.
Stowarzyszenie Nasz Smogorzów jest też opiekunem gry terenowej o Legendzie Smogorzowskiej, o której pisałem wcześniej. W Smogorzowie zawiesiliśmy tablice informujące o historii i legendach naszej wsi.
Zapraszamy też na naszą stronę www.smogorzow.pl oraz na Fb – Stowarzyszenie Nasz Smogorzów.
- Fot 1. Aleja przed Smogorzowem z punktem widokowym
- Fot 2. Biskup Gotfryd przemawia do mieszkańców Smogorzowa – malowidło na suficie największego pomieszczenia plebanii.
- Fot 3. Modrzewiowy kościółek – “Katedra Smogorzowska”
- Fot 4. Statuetka “Perla Opolszczyzny” dla smogorzowskiej świątyni
- Fot 5. Logo Stowarzyszenia Nasz Smogorzów
- Fot 6. Smogorzowski “Znaczek turystyczny”
- Fot 7. Płaskorzeźba “Biskup Gotfryd burzy posągi pogańskie” we wrocławskiej katedrze.
- Fot 8. Płyta nagrobna Hansa Muensterperga
- Fot 9. “Krzyżyk konania”
- Fot 10. Obraz Jana Kaweckiego “Katedra”
Pobierz artykuł: